The Economist cảnh báo «Tập Cận Bình đang sáng tạo ra chủ nghĩa tư bản nhà nước, xin đừng coi thường». Hoa Kỳ và đồng minh cần phải chuẩn bị cho một cuộc chiến dài hơi giữa các xã hội rộng mở và «Xinomics».
Thuật ngữ mới xuất hiện này mô tả việc chủ tịch Tập Cận Bình đang định nghĩa lại khái niệm chủ nghĩa tư bản nhà nước cho những năm còn lại của thập kỷ 2020.
Cuộc đối đầu giữa Mỹ và Trung Quốc đang ngày càng trở nên khốc liệt. Tổng thống Trump đã ban hành sắc lệnh hành pháp cấm 2 ứng dụng của Trung Quốc là TikTok và WeChat, trừng phạt một số nhà lãnh đạo Hồng Kông và 1 thành viên nội các vừa có chuyến thăm tới đảo Đài Loan.
Một phần là do sắp đến bầu cử, mặt khác là quan điểm của phe diều hâu trong chính phủ Donald Trump. Các nhân vật cứng rắn cho rằng nếu nhanh chóng đẩy lùi Bắc Kinh sẽ đạt được kết quả, vì chủ nghĩa tư bản nhà nước Trung Quốc đã yếu đi.
Logic có vẻ đơn giản : Trung Quốc tăng trưởng nhưng nhờ tín dụng, trợ giá, đánh cắp sở hữu trí tuệ, nếu bị đánh mạnh dễ bị suy sụp và giới cầm quyền sẽ phải nhượng bộ. Tuy nhiên theo tuần báo Anh, kinh tế Trung Quốc chống chọi với cuộc chiến thuế quan và virus corona tốt hơn dự báo, thị trường chứng khoán Thâm Quyến khởi sắc, và chương trình của Tập Cận Bình là một kiểu pha trộn giữa toàn trị, công nghệ và tính năng động.
Giai đoạn sắp tới của chủ nghĩa tư bản nhà nước Trung Quốc đang được tiến hành, được tờ báo đặt tên là « Xinomics ». Từ khi lên cầm quyền, mục tiêu của Tập Cận Bình là siết chặt móng vuốt của đảng, đè bẹp đối lập ở trong và ngoài nước. Chương trình kinh tế của ông được thiết kế để gia tăng sức mạnh Nhà nước, đối phó với các mối đe dọa: nợ công và tư đã lên đến 300% GDP.
« Xinomics » gồm có ba yếu tố. Trước hết là kiểm tra chặt chẽ chu kỳ kinh doanh và cơ chế tín dụng : không còn cho vay bừa bãi, giảm nợ xấu. Ngược với thời kỳ khủng hoảng tài chính 2008-2009, số tiền bỏ ra để kích cầu trong dịch virus corona khoảng 5% GDP, chỉ bằng phân nửa Hoa Kỳ.
Thứ hai là một hệ thống hành chính hiệu quả, các quy định được áp dụng cho toàn bộ nền kinh tế: giờ đây chỉ cần 9 ngày để thành lập công ty.
Thứ ba là xóa nhòa ranh giới giữa công ty quốc doanh và tư nhân. Doanh nghiệp nhà nước phải có lãi và thu hút các nhà đầu tư tư nhân, trong khi đó Nhà nước kiểm soát chặt công ty tư thông qua các tổ chức đảng. Những đơn vị nào hoạt động không tốt sẽ bị cho vào danh sách đen tín dụng. Và thay vì «Made in China 2025», ông Tập nhắm vào những điểm yếu trong chuỗi cung ứng, cố tự cung tự cấp trong các công nghệ cốt lõi như chất bán dẫn và pin.
«Xinomics» có tác động tốt trước mắt: nợ nần bớt chồng chất, hai cú sốc thương chiến và đại dịch không dẫn đến khủng hoảng tài chính, hiệu năng khu vực công tăng lên và các nhà đầu tư bỏ tiền vào công nghệ mới.
Tuy nhiên chỉ có thời gian mới mang lại câu trả lời thực sự. Trung Quốc hy vọng kế hoạch hóa tập trung vào công nghệ mới sẽ thúc đẩy sáng tạo, tuy nhiên lịch sử cho thấy thái độ cởi mở, tự do ngôn luận mới là những yếu tố chính.
Ở thời điểm hiện tại, rõ ràng là Mỹ đã sai lầm khi nghĩ rằng Trung Quốc sẽ dễ dàng đầu hàng. Mỹ và các đồng minh nên chuẩn bị cho 1 cuộc chiến dài hơn hơn rất nhiều giữa phương Đông và phương Tây. Không giống như Liên Xô trước đây, nền kinh tế khổng lồ quy mô 14.000 tỷ USD của Trung Quốc rất phức tạp và kết nối cao với phần còn lại của thế giới. Phương Tây vẫn nên tìm ra những cách mới và bền vững để hợp tác với Trung Quốc trên một số lĩnh vực, ví dụ như chiến đấu chống lại biến đổi khí hậu và dịch bệnh. Nền kinh tế tư bản nhà nước của Trung Quốc không thể bị phủ nhận sạch trơn. Giờ là lúc để xóa bỏ ảo tưởng đó.
Bức màn sắt đã phủ xuống Hồng Kông
Tuần báo L’Obs có ảnh bìa đỏ chói với một con rồng màu đen đang cuộn mình, ẩn trong đó những khuôn mặt Donald Trump, cảnh sát và người biểu tình Hồng Kông, người Duy Ngô Nhĩ, Tập Cận Bình và những con virus corona…với hàng tựa lớn : «Trung Quốc, siêu cường tự do tung hoành».
Ở trang trong, hồ sơ 12 trang của tờ báo bắt đầu bằng tấm ảnh nổi tiếng : một thanh niên Hồng Kông biểu tình bị trói quặt nằm dưới đất. Tờ báo tóm lược: cưỡng bức Hồng Kông, đàn áp dã man người Duy Ngô Nhĩ, ngoại giao hung hăng, khiêu khích quân sự…Trung Quốc của Tập Cận Bình mỗi ngày lại tỏ rõ chủ nghĩa dân tộc toàn trị với chiến lược đế quốc.
Bài viết chính mở đầu bằng nhận xét, một thành phố quốc tế vừa chết đi trước mắt chúng ta : Hồng Kông, đô thị quyến rũ, phương Tây và phương Đông hòa quyện. Lưỡi gươm Damoclès đầy đe dọa từ lúc Tập Cận Bình lên cầm quyền năm 2013 cuối cùng đã rơi xuống.
Những tội danh với định nghĩa mù mờ trong luật an ninh quốc gia có thể ập xuống đầu bất kỳ ai. Một lời tố cáo nặc danh có thể làm một giáo viên bị điều tra và sa thải. «Khủng bố trắng» cũng diễn ra tại các doanh nghiệp, nơi mỗi người phải cẩn trọng lời nói và dè chừng kẻ chỉ điểm. Năm mươi năm sau khi bức tường ô nhục mọc lên ở Đông Berlin, người Hồng Kông bừng con mắt dậy bỗng thấy một bức màn sắt phủ xuống.
Vì sao Trung Quốc tả xung hữu đột, gây hấn khắp nơi ?
Bắc Kinh muốn thanh toán dứt điểm các cuộc biểu tình ở Hồng Kông. Nhưng phải chăng « phương án nguyên tử » này là chọn lựa duy nhất ?
Tại sao lại hủy hoại trung tâm tài chính hàng đầu châu Á, nơi 60% vốn đầu tư ra vào Hoa lục ?
Và tại sao vài ngày sau đó, Bắc Kinh kết thúc nhiều thập niên tương đối hòa bình với Ấn Độ qua cuộc đụng độ dữ dội ở biên giới Ladakh, với những quả chùy đinh làm đổ những giọt máu đầu tiên từ 40 năm qua ?
Vì sao Trung Quốc lại « phóng hỏa » lần thứ hai ở phía bên kia rặng Himalaya, khi yêu sách một phần lãnh thổ quốc gia tí hon Bhutan, đồng minh của Ấn Độ ? Vì sao hôm 30/03, cả một đoàn tàu «dân quân biển» lại lao vào một khu trục hạm Nhật trong hải phận Nhật? Tại sao một trong vô số tàu hải cảnh Trung Quốc lại đâm chìm một tàu đánh cá Việt Nam hôm 02/04 ? Tại sao tàu Trung Quốc thản nhiên đi vào vùng biển Indonesia, Malaysia, Philippines ? Sao Bắc Kinh lại điều tàu sân bay đến bờ biển Đài Loan hai lần trong tháng trước ?
Không chỉ gây hấn tứ tung với các nước về quân sự, Trung Quốc còn tấn công tin học vào Úc và các bệnh viện, phòng thí nghiệm châu Âu đang nghiên cứu vaccin chống virus corona. Một chiến dịch ngoại giao hung hăng nhắm vào Úc, Hà Lan, Anh, Pháp và nhiều nước khác, chưa nói đến những trận khẩu chiến dữ dội với Mỹ.
Ở Hoa lục, hai công dân Canada bị tù tội từ cuối 2018 để trả đũa vụ bà Mạnh Vãn Châu bị bắt giữ. Đảng trấn áp các luật sư, nhà báo phản biện, phá hủy mấy chục nơi thờ tự, và tiếp tục quy trình diệt chủng tàn bạo người Duy Ngô Nhĩ, đàn áp người Tây Tạng.
Con virus làm bộc lộ bộ mặt thật đầy thủ đoạn
Tất cả các chuyên gia về Trung Quốc đều sững sờ, kinh ngạc. Cả thế giới cũng vậy, từ giới tinh hoa cho đến dư luận quần chúng. Họ bất ngờ khám phá bộ mặt thật của một siêu cường đầy đe dọa, thủ đoạn, ngạo mạn, khác hẳn với hình ảnh một đất nước cần cù, ít phô trương. Con virus corona đã làm người ta mở mắt, xóa đi mọi ảo tưởng.
Khi xảy ra tai nạn Fukushima năm 2011, Nhật Bản đã cho phép Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế vào điều tra và hoàn toàn nhận trách nhiệm về thảm họa. Còn Trung Quốc nhất quyết từ chối cho điều tra về virus corona, vào phút cuối dưới áp lực của khoảng 100 nước thành viên Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) mới miễn cưỡng đồng ý, nhưng đòi phải do ông tổng giám đốc vốn ngoan ngoãn với Bắc Kinh phụ trách.
Rồi đến chiến dịch « ngoại giao khẩu trang » nhằm biến Trung Quốc thành ân nhân của nhân loại, chiến dịch bóp méo thông tin tởm lợm, quy trách nhiệm cho…Hoa Kỳ đã gây ra đại dịch, thậm chí cả Ý trong lúc nước này đang khốn đốn vì Covid-19. Một loạt những thủ đoạn thay vì đánh bóng lại làm hình ảnh Trung Quốc thêm xấu xí.
Vừa Hán hóa vừa thực dân
Theo chuyên gia Valérie Niquet, việc phô trương cơ bắp này có thể gây phản tác dụng. Chẳng hạn tất cả các chính khách Ấn Độ hiện rất bức xúc, đòi hỏi thủ tướng Modi phải cứng rắn hơn. L’Express tiết lộ, ông Modi đã đặt mua 33 chiến đấu cơ của Nga cùng với hỏa tiễn và đạn dược trị giá 4,7 tỉ euro. New Delhi đã chặn 59 ứng dụng của Trung Quốc, trong đó TikTok bị mất đi 1/3 thị trường.
Nhà sử học François Godement nhận định, chế độ Bắc Kinh đang chuyển sang hướng chủ nghĩa dân tộc cực đoan, phân biệt chủng tộc, thậm chí phát-xít. Theo nhà nghiên cứu chính trị François Heisbourg, sở dĩ Trung Quốc hung hăng khiêu khích một loạt các nước vì cho rằng thời cơ của mình đã đến. Một đế quốc coi các nước khác kể cả châu Âu là những chư hầu, như trong thời nhà Minh trước đây, như nước Đức trước Đệ nhất Thế chiến và nước Nhật trước Đệ nhị Thế chiến.
Nhà báo François Bougon phân tích, Hán tộc được coi là chủng tộc ưu việt, và đảng Cộng Sản có nhiệm vụ đưa một Trung Quốc của người Hán vào vị trí trung tâm thế giới. Thế nên phải thực hiện mưu đồ đế quốc mà Bắc Kinh gọi là « Giấc mộng Trung Hoa » : vừa Hán hóa các sắc tộc trong nước, vừa thực dân hóa thế giới bên ngoài qua « Con đường tơ lụa mới ».
Giấc mộng Trung Hoa sẽ chỉ là giấc mộng
Nhưng liệu giấc mơ có thành sự thực ? Giáo sư Bùi Mẫn Hân (Minxin Pei) ở California cho rằng Trung Quốc đang lặp lại sai lầm của Liên Xô cũ – bám vào những quan điểm lỗi thời, tập trung quyền hành vào tay cá nhân. Một chế độ trước đây vươn lên được nhờ thực dụng, nay ý thức hệ cứng nhắc và biến tướng sang toàn trị. Cách đây một thập niên, đảng Cộng Sản Trung Quốc có nhiều luồng tư tưởng khác nhau và quyết định theo tập thể, nay là một bộ máy chỉ phục vụ cho Tập Cận Bình.
Theo L’Obs, giấc mộng Trung Hoa có thể chỉ là một giấc mộng. Nhiều quốc gia đang đưa sản xuất trở về nước hoặc đa dạng hóa nguồn cung, dịch chuyển sang các nước gần hơn hoặc đáng tin cậy hơn. Phân nửa các con nợ của chương trình «Con đường tơ lụa mới» 1.000 tỉ đô la có nguy cơ không trả nổi, nhất là Kyrgyzstan và Sri Lanka.
GDP Trung Quốc năm nay có thể chỉ tăng 1%, nợ công cùng với các món nợ của địa phương và công ty quốc doanh đã lên đến 300% GDP, 80 triệu người thất nghiệp trong đó có 9 triệu sinh viên tốt nghiệp đại học. Bất bình đẳng xã hội tiếp tục: chính thủ tướng Lý Khắc Cường thú nhận hiện có 600 triệu người Trung Quốc thu nhập dưới 125 euro một tháng.
Ông Tập Cận Bình mới đây đã thừa nhận: “Hiện nay là lúc thế giới trải qua những thay đổi lớn chưa từng thấy trong một thế kỷ qua,… tình trạng bất ổn của tình hình an ninh Trung Quốc đã lớn hơn nhiều.”
Bắc Kinh cũng hy vọng rằng cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ có thể thay đổi tình hình giúp Trung quốc được quay trở lại cách sinh tồn với Mỹ như trong quá khứ. Nhưng dựa vào vận mệnh đang suy yếu của ĐCSTQ, người tính cuối cùng không bằng trời tính, tính toán của chính quyền Bắc Kinh khó mà được như mong đợi.
Hoàng Trung – Thoibao.de (Tổng hợp)
>>> Trung Quốc to tiếng – Mỹ điều chiến hạm
>>> Mỹ: Chặn Trung Quốc – Cấm mua hàng Huawei
>>> Lê Khả Phiêu: Công với Tàu – Tội với dân?
